Rugvriendelijk tillen: praktische richtlijnen voor preventiemedewerkers.

Als preventiemedewerker speel je een essentiële rol in het voorkomen van fysieke klachten op de werkvloer. Een van de meest voorkomende gezondheidsproblemen is rugpijn, vaak veroorzaakt door herhaaldelijk tillen.

Gelukkig is een groot deel van deze klachten te voorkomen. In dit artikel vind je een helder overzicht over hoe je jouw werknemers ergonomisch kunt laten tillen.

Waarom rugklachten door tillen zo vaak voorkomen

De rug wordt zwaar belast in sommige sectoren. Denk maar aan de bouw, logistiek of transport. Vooral bij langdurig aangehouden ongunstige houdingen of bij herhaaldelijk tillen van zware objecten kunnen de tussenwervelschijven, spieren en ligamenten overbelast raken.

Belangrijke risicofactoren zijn onder andere:

• Tillen en dragen van lasten

• Snel herhaalde bewegingen

• Duwen en trekken

• Weinig herstelmomenten

Deze factoren komen vaak voor op het werk en vergroten de kans op chronische rugklachten. Uit recent onderzoek van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten blijkt dat 16% van de gemelde klachten aan het bewegingsapparaat rugklachten zijn. ²

De ideale hoogte om iets op te tillen ligt tussen vuist- en ellebooghoogte. Voor de Belgische bevolking komt dit ongeveer overeen met een hoogte tussen 90 en 105 cm.

Volgens de Europese normen is het maximale gewicht dat je handmatig mag tillen 25 kg onder optimale omstandigheden. Als je hoger of lager moet tillen, daalt het maximale gewicht dat je veilig kunt heffen. Tussen knie- en schouderhoogte is het nog verantwoord om tot 20 kg te tillen. Boven schouderhoogte of onder kniehoogte mag je enkel lichte voorwerpen tillen. (Motmans, 2023) ³

Hoe verder het gewicht van je lichaam af is tijdens het tillen, hoe minder je het veilig kunt dragen. Op basis van de afstand tot het lichaam (horizontaal en verticaal) kan in de grafiek worden afgelezen welk gewicht nog veilig is. ^{4 5} 

Let op: deze grafiek houdt geen rekening met hoe vaak er getild wordt of hoe sterk de persoon zelf is (de belastbaarheid kan immers per persoon verschillen).

Organisatorische maatregelen: tilbelasting beperken

Naast het aanleren van een goede tiltechniek zijn organisatorische en omgevingsmaatregelen minstens zo belangrijk. Als preventiemedewerker kun je hierin het verschil maken.

Denk na over de werkplekinrichting

Een slimme inrichting van de werkplek kan veel onnodig tilwerk voorkomen. Richt de werkomgeving zo in dat medewerkers zoveel mogelijk op een ergonomische hoogte werken – idealiter tussen vuist- en ellebooghoogte. Denk ook na over manieren om onnodige verplaatsing van lasten te vermijden. Waar mogelijk is het aan te raden om te kiezen voor in hoogte verstelbare werkplekken, zodat de werkhoogte altijd kan worden afgestemd op de gebruiker en de taak.

Plan tilmomenten strategisch

Laat de zwaarste tilmomenten plaatsvinden vroeg op de dag of na pauzes, wanneer werknemers relatief uitgerust zijn. Werk gerelateerde vermoeidheid beïnvloedt tilprestatie en verhoogt het risico op foutieve bewegingen.⁶ Korte, geplande herstelmomenten (micro pauzes) reduceren spierspanning en cumulatieve belasting.⁷

Stimuleer taakafwisseling

Langdurig of herhaaldelijk tillen vergroot de kans op overbelasting. Door taken af te wisselen en te combineren met lichtere werkzaamheden zoals administratief werk of kwaliteitscontrole, krijgen de spieren de kans om te herstellen.

Tijdens deze rustmomenten kunnen eenvoudige rek- en stretchoefeningen worden uitgevoerd om de recuperatie te bevorderen.

Ook variatie in houding is belangrijk. Wissel staan, zitten, lopen en tillen regelmatig af om de belasting te verminderen.

Zelfs bij het gebruik van een goede tiltechniek blijft langdurig fysiek werk belastend. Regelmatige korte pauzes helpen bij het herstel van de spieren en verminderen vermoeidheid op de lange termijn.

Beleidstip: Veranker taakvariatie in roosters en werkinstructies.

Maak gebruik van hulpmiddelen

Technische hulpmiddelen verminderen niet alleen de fysieke belasting, maar verhogen ook de veiligheid:

• Elektrische tilhulpen

• Karren

• In hoogte verstelbare werktafels

Let op de praktijk: Zorg dat deze hulpmiddelen goed en makkelijk bereikbaar zijn.

Bevorder samenwerking bij zwaar of onhandig tilwerk

Laat medewerkers nooit alleen zware, instabiele of moeilijk hanteerbare lasten tillen. Zorg dat er een cultuur is waarin hulp vragen vanzelfsprekend is.

Communicatiesuggestie: Herinner medewerkers aan: “Als je twijfelt of het te zwaar is, doe het samen.”

De drie basisprincipes van rug-vriendelijk tillen

Organisatorische maatregelen zijn niet altijd snel te implementeren. Mocht er toch nog getild moeten worden, zorg er dan zeker voor dat medewerkers goed geïnformeerd zijn over het correct hanteren en tillen van lasten.

Voor een rugveilige tiltechniek zijn er drie kernprincipes. Deze principes vormen een gemakkelijke leidraad om lasten te tillen in verschillende sectoren.

1. Brede en stabiele steunbasis

Principe: Plaats beide voeten op (ongeveer) schouderbreedte en zet indien nodig één voet iets voor de andere voor extra stabiliteit.

Rationale: Een brede steunbasis vergroot balans en controle, vermindert onverwachte posturale correcties en zorgt voor een gelijkmatige verdeling van de grondreactiekrachten. Onderzoek toont aan dat stabiele voetplaatsing de rompkrachten en co-contractie kan beperken tijdens tilbewegingen. ^{8 9}

Organisatorisch aspect: Zorg dat de werkplek voldoende ruimte biedt om de voeten correct te positioneren. Beperkte bewegingsruimte vergroot de kans op gedraaide of geforceerde bewegingen, wat het risico op overbelasting verhoogt.

Praktijktip: Laat dit eerst oefenen met een licht gewicht; veel werknemers zijn zich niet bewust van hun voetplaatsing.

2. Houd de last dicht bij het lichaam

Houd de last dicht bij het lichaam

Principe: Houd het object zo dicht mogelijk tegen de romp, idealiter rond navelhoogte.

Rationale: Het heffingsmoment (momentarm) wordt kleiner naarmate de horizontale afstand tot de romp afneemt; dit verlaagt compressie‑ en schuifkrachten op de lumbale wervelkolom. Studies rapporteren significante stijgingen van L4/L5-compressiekrachten wanneer lasten slechts enkele centimeters verder van het lichaam worden gehouden. ^{4 10 11}

Praktijktip: Organiseer de werkplek zodanig dat objecten binnen handbereik en op gunstige hoogte liggen (vuist‑ tot ellebooghoogte ≈ 90–105 cm voor de Belgische populatie). Plaats zware objecten niet op de grond of boven schouderhoogte.

3. Vermijd draaien tijdens het tillen

Principe: Vermijd torsie van de romp tijdens het heffen en dragen; verplaats de voeten en draai met het hele lichaam mee.

Rationale: Torsie gecombineerd met flexie en compressie is een bekende risicocombinatie voor discusletsels en lage rugklachten. Biomechanische modellen en in-vivo metingen tonen aan dat asymmetrische tilbewegingen (rotatie) de schijfbelasting en spieractivatie verhogen.^{12 13}

Organisatorisch aspect: Plaats til- en afzetvlak niet te dicht bij elkaar. Een kleine afstand stimuleert dat werknemers een stap zetten om de last neer te leggen, in plaats van vanuit een gefixeerde voetpositie de romp te draaien. Een té compacte opstelling vergroot juist het risico op ongewenste torsies in de rug.

Praktijktip: “Hoofd en voeten wijzen dezelfde kant uit.” Train werknemers om eerst stappen te verplaatsen en pas daarna de romp te draaien.

Conclusie

 Als preventiemedewerker ben je de schakel tussen beleid en praktijk. Door organisatorische maatregelen, heldere tilinstructies en gedragsverandering te stimuleren, kun je rugklachten op de werkvloer aanzienlijk verminderen.

Samengevat:

• Zorg voor een goed ingerichte en aanpasbare werkplek.

• Plan en verdeel tilbelasting in de werkdag.

• Implementeer micropauzes.

• Zorg voor voldoende hulpmiddelen en stimuleer het gebruik ervan.

• Werk aan een cultuur van samenwerken en hulp vragen.

• Train medewerkers in het tillen van objecten: brede houding, last dichtbij, niet draaien met je romp.

Met deze aanpak ondersteun je niet alleen de gezondheid van medewerkers, maar ook de duurzame inzetbaarheid binnen de organisatie.

Bronvermelding

1.       Dreischarf M, Rohlmann A, Graichen F, Bergmann G. In vivo loads on a vertebral body replacement during different daily activities. J Biomech. 2013;46(8):1413–1420.

2.       Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Ruim 2.600 beroepsziekten gemeld door 690 bedrijfsartsen in 2024. Beschikbaar via: Beroepsziekten.nl

3.       Motmans R. (2023, 31 maart). Maximum gewicht tillen? 25kg en minder. Ergonomie Site. Link

4.       Hoozemans MJM, Kingma I, van Dieën JH, et al. Effect of lifting height and horizontal load position on low back loading. Ergonomics. 2004;47(7):784–798.

5.       Knapik JJ, Reynolds KL, Harman E. Soldier load carriage: Historical, physiological, biomechanical, and medical aspects. Mil Med. 2004;169(1):45–56.

6.       Iridiastadi H, Nussbaum MA. Muscle fatigue and endurance during repetitive intermittent static efforts: development of prediction models. Ergonomics. 2006;49(4):344–360.

7.       McGill SM. The biomechanics of low back injury: implications on current practice in industry and the clinic. J Biomech. 1997;30(5):465–475.

8.       Granata KP, Marras WS. The influence of trunk muscle coactivation on dynamic spinal loads. Spine. 1995;20(8):913–919.

9.       Plamondon A, Delisle A, Larivière C, et al. Biomechanical differences between lifting unconstrained and box-shaped unknown loads. Clin Biomech. 1997;12(4):254–262.

10.  Kingma I, Faber GS, van Dieën JH. How to lift a box that is too large to fit between the knees. Ergonomics. 2010;53(10):1228–1238.

11.  van Dieën JH, Hoozemans MJM, Toussaint HM. Stoop or squat: a review of mechanical studies on lifting technique. Clin Biomech. 1999;14(10):685–696.

12.  Dreischarf M, Rohlmann A, Graichen F, Bergmann G. In vivo loads on a vertebral body replacement during different daily activities. J Biomech. 2013;46(8):1413–1420.

13.  van Dieën JH, Hoozemans MJM, Toussaint HM. Stoop or squat: a review of mechanical studies on lifting technique. Clin Biomech. 1999;14(10):685–696.